Bez czarny

Sambucus nigra L. (Sambucus graveolens Willd., Sambucus peruviana Kunth)

Bez czarny (Dziki bez czarny)

Rodzina: Piżmaczkowate/Bzowate/Przewiertniowate - Adoxaceae/Sambucaceae/Caprifoliaceae

Бузина́ чёрная

Elder (Elderberry, Black elder, European elder, European elderberry, European black elderberry)

Zazwyczaj wysoki krzew, rzadko drzewo. Osiąga wysokość do 10 m

 

Mają długość około dwukrotnie większą od szerokości. Są nieparzysto-pierzastozłożone, złożone najczęściej z 5, rzadziej z 3, 7 lub 9 naprzeciwległych, jajowato-eliptycznych i ostro piłkowanych listków osiągających od 3 do 9 cm długości. Na górnej stronie są ciemnozielone, od spodu jasne, rzadko owłosione na nerwach. Dolna para listków na krótkich ogonkach (4–5 mm długości), pozostałe listki siedzące. Rynienkowaty ogonek długości 3–4 cm. Przylistków brak lub są krótkotrwałe i nitkowate. U nasady liścia i listków występują pozakwiatowe, podłużne miodniki (5×1 mm)

 

Białe, promieniste, zebrane w duże i płaskie baldachogrona o średnicy zwykle od 10 do 20 cm, z 5 głównymi gałązkami. Pojedyncze kwiaty są drobne (do 5 mm średnicy), mają krótki kielich, zazwyczaj 5-płatkową koronę (białą lub kremową), 1 słupek (z krótką szyjką i 3–5 znamionami) i 5 pręcików z jasnożółtymi pylnikami. Nie posiadają miodników.

 

 

Fioletowo-czarne, mięsiste i lśniące pestkowce z 3–6 nasionami. Mają kształt kulisty i długość od 6 do 8 mm. Nasiona osiągają do 5 mm długości, mają kształt jajowaty, na przekroju są trójkątne, ale o zaokrąglonych kantach. Powierzchnia ich jest falista i jasnobrązowa.

 

Prosto wzniesione, z łukowato zwykle odginającymi się odgałęzieniami bocznymi. Młoda kora jest zielona. Z wiekiem staje się szara, jasnobrunatna, z wyraźnymi przetchlinkami, na starych pędach jest spękana. Pędy w środku są wypełnione szerokim, białym, lekkim rdzeniem. Pączki czerwonobrunatne, jajowato-spiczaste, wydłużone, siedzące i wyraźnie skośnie odstające od pędu.

 

Kwiaty i dojrzałe owoce, kora, korzenie i liścieFlos Sambuci, Fructus Sambuci, Cortex Sambuci, Radix Sambuci, Folium Sambuci

Kwiaty działają lub przypisywane jest im działanie: moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie, a zewnętrznie także przeciwzapalnie. Owoce mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, odtruwająco, obniżają stężenie cholesterolu ogółem i cholesterolu LDL, przeciwwirusowo i immunostymulująco. Ze względu na dużą zawartość antocyjanów owoce mają potencjalne działanie przeciwutleniające.

Napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych. Z owoców zazwyczaj wykonuje się odwary używane do leczenia migreny, nerwobólów, biegunki, chorób reumatycznych, i neurologicznych, a dzięki ich własnościom odtruwającym także przy zaburzeniach przemiany materii. Zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, płucze jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywa oczy przy zapaleniu spojówek. Napary z kwiatów bzu czarnego przy przeziębieniach mają wielokrotnie silniejsze działanie, niż napary z lipy. Kora z dwu i trzyletnich gałązek w medycynie ludowej była używana jako środek moczopędny silniej działający niż kwiaty i owoce. Kwiaty bzu czarnego łącznie z rumiankiem są używane do zmniejszenia bólów menstruacyjnych. Niektórzy polecają w tym celu stosować mieszankę kwiatów bzu czarnego, rumianku i ruty zwyczajnej. Wyciągi z owoców mają także słabe działanie przeciwbólowe. Mogą być używane do przemywania jamy ustnej po usunięciu zęba i przy porażeniu nerwu twarzowego

Sok z czarnego bzu stosowany jest w leczeniu grypy i przeziębień.

Potwierdzono również skuteczność i bezpieczeństwo wykorzystania ekstraktu z owoców lub liści jako naturalnego środka antydepresyjnego. W badaniach klinicznych potwierdzono działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne (wobec Streptococcus pyogenes grupy C i G oraz Moraxella catarrhalis). Działanie wzmacniające system immunologiczny wiązane jest ze zwiększeniem produkcji prozapalnych cytokinin w ludzkich monocytach. Korzystne działanie moczopędne nie wiąże się jednak z rozpuszczalnością kamieni nerkowych