Wrzos zwyczajny

  2. Rośliny lecznicze
  3. Wrzos zwyczajny
Wrzos zwyczajny (wrzos pospolity)

Calluna vulgaris (L.) Hull (Erica vulgaris L.)

Wrzos zwyczajny (wrzos pospolity)

Rodzina: Wrzosowate - Ericaceae

Вереск

Common heather (Ling, Heather)

Krzewinka zimozielona osiągająca zwykle do 0,5–0,6 m wysokości, rzadko do 1-1,2 m, a wyjątkowo do 2 m wysokości. Pędy są cienkie (u nasady wyjątkowo do 1,5 cm średnicy), pokładają się na ziemi. Pąki bardzo drobne. Młode pędy są owłosione lub nagie. Kora jest ciemnopomarańczowa do czerwonawej.

Zimozielone, drobne, igiełkowate, naprzeciwlegle. Na głównym pędzie rosną luźno, a na pędach bocznych bardzo gęsto. Blaszka jest naga, podługowato lancetowata do jajowato lancetowatej o wymiarach 2,5-3,5 × 0,5-0,7 mm. Odosiowo blaszka ma kant, a na powierzchni doosiowej bruzdę. U nasady liście są siedzące i uszkowato obejmują łodygę.

Obupłciowe, drobne, dzwonkowate, różowoliliowe, rzadziej białe, czterokrotne, zebrane w luźnych, jednostronnych wielokwiatowych, rozgałęzionych szczytowych gronach. Wąskie kwiatostany osiągają do 15–25 cm długości (stanowią ok. 1/3 do blisko połowy długości pędów rocznych). Poszczególne kwiaty otoczone są zielonym, 4-listkowym kieliszkiem. Działki kielicha barwne, długości do 3–4 mm, podobne do płatków korony, które są krótsze (zwykle do 2, rzadko 3 mm długości), połączone u nasady. Pręcików jest 8, ich pylniki mają 1 mm długości i są ciemnobrązowe z parą jaśniejszych, zagiętych wyrostków u nasady. Pylniki otwierają się porami. Nitki pręcików nagie, wygięte, płaskie i przylegają do zalążni. Zalążnia górna, powstaje z 4 owocolistków, z pojedynczą szyjką słupka. Szyjka słupka prosta lub słabo wygięta. Osiąga do 3 mm długości i wystaje nieco ponad okwiat. Znamię główkowate, z niewyraźnymi łatkami.

Pękające czterema klapami, czterokomorowe torebki ukryte wśród trwałych listków okwiatu. Osiągają one 2–2,5 mm długości, mają kulisty kształt, barwę żółtawą do pomarańczowej, okryte są białawymi włoskami. Na szczycie owoców zachowuje się zaschnięta szyjka słupka. Torebki zawierają liczne, bardzo drobne nasiona o wymiarach: 0,5-0,7 × 0,2-0,3 mm. Nasiona mają barwę czerwonopomarańczową.

Są słabo rozczłonkowane, sięgają w głąb gleby do niemal 1 m. Korzenie rozrastają się zwykle płytko w glebie na powierzchni podobnej do zajmowanej przez część nadziemną rośliny, po czym wrastają ukośnie lub pionowo w głąb gleby. Na siedliskach silniej uwodnionych korzenie rozwijają się wyłącznie w płytkiej, przypowierzchniowej warstwie gleby (do 10 cm).

Ziele wrzosu, kwiaty wrzosuHerba Calunae (Herba Ericae), Flos Callunae ( Flores Ericae)

Po raz pierwszy jako roślina lecznicza opisany został w XV wieku przez Hieronymusa Brunschwiga. W następnym wieku wspominany był przez Pierandreę Matthioliego, Hieronima Bocka i Theodorusa Tabernaemontanusa.

Wykorzystywany jest w lecznictwie ludowym i w homeopatii.

Należy do ziół raczej rzadko wykorzystywanych.

Przeciwzapalne (zwłaszcza na cewkę moczową), moczopędne (dzięki flawonoidom), przeciwreumatyczne, uspokajające i napotne.

W lecznictwie ludowym stosowany był zwłaszcza w celu odkażania dróg moczowych i jako środek uspakajający przy bezsenności. Działanie przeciwbakteryjne jest skuteczne przy alkalicznym odczynie moczu, bowiem wówczas w wyniku hydrolizy arbutyna ulega rozkładowi na hydrochinon.

Przeciwbakteryjnie działają także związki polifenolowe. Hamująco na rozwój flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym wpływają garbniki. Wrzos wzmagać ma także wydzielanie soku żołądkowego za sprawą związków goryczowych i działać słabo rozkurczowo.

Ziele stosuje się przy schorzeniach dróg moczowych, chorobach nerek i przewodu pokarmowego, przeroście prostaty oraz pomocniczo przy chorobach reumatycznych, chorobach wątroby i bezsenności, przy zaburzeniach krążenia i menstruacji podczas przekwitania.

W lecznictwie ludowym kąpiele z wrzosu stosowano także przy krzywicy, a ziele przy schorzeniach dróg oddechowych i chorobach reumatycznych.

Ziele wrzosu działać ma także ściągająco i odkażająco na skórę.

Z kwiatów sporządza się odwar (1–1,5 łyżki surowca na 250 ml wody). Pije się ok. 100 ml odwaru 2–3 razy dziennie. Odwar stosowany po posiłku stosuje się jako środek moczopędny i przeciwzapalny dla dróg moczowych, a przed posiłkiem przy problemach z układem pokarmowym.

W ziołolecznictwie wrzos stosowany jest jednak najczęściej w mieszankach z innymi, podobnie działającymi ziołami.

Rodzimy obszar występowania wrzosu obejmuje niemal całą Europę, część Azji (Turcja, Syberia) oraz północną Afrykę (góry w północnym Maroko, Azory, Madera). W Europie rośnie na północy po najdalsze końce Półwyspu Skandynawskiego oraz na Islandii, ale na południu brak go w południowo-wschodniej części Półwyspu Iberyjskiego, a na Półwyspie Apenińskim i Bałkańskim rośnie tylko w górach, w ich północnej części. Z wysp na Morzu Śródziemnym rośnie tylko na Korsyce. Ku wschodowi zasięg zwarty obejmuje północno-wschodnią część kontynentu po Ural, dalej na Syberii wrzos rośnie już bardzo rozproszony. Podobnie bardzo nieliczne stanowiska ma w Azji Mniejszej. Generalnie w zachodniej części zasięgu częściej gatunek powszechny i masowo rosnący, ku wschodowi spotykany coraz rzadziej i mniej licznie.

Wrzos zwyczajny inwazyjny na Pustyni Rangipo w Nowej Zelandii (wczesne lato – listopad)

Jako gatunek zawleczony lub uciekinier z uprawy rozprzestrzenił się także w Australii, Nowej Zelandii oraz Ameryce Północnej. W Australii rośnie na Tasmanii. W Nowej Zelandii rozprzestrzenił się na Wyspie Północnej w Parku Narodowym Tongariro. W końcu XX wieku dominował tam na powierzchni 1 tys. ha, a obecny był na dalszych 25 tys. ha. W Ameryce rośnie głównie w jej części północno-wschodniej, wzdłuż wybrzeży od Labradoru po Wirginię Zachodnią oraz w Kolumbii Brytyjskiej.

W Polsce wrzos jest pospolity niemal na całym obszarze, lokalnie tylko bywa rzadszy (np. na Żuławach Wiślanych i Równinie Pyrzyckiej).